Cô Đôi Thượng Ngàn là một trong những vị thần linh thiêng nổi bật trong tín ngưỡng Tứ Phủ của người Việt. Với hình tượng vừa uy nghiêm, vừa gần gũi, Cô Đôi không chỉ được tôn thờ tại các đền, miếu mà còn là nguồn cảm hứng cho nhiều câu chuyện huyền thoại đầy màu sắc. Vậy Cô Đôi Thượng Ngàn là ai? Hãy cùng Influencervn khám phá những truyền thuyết kỳ bí và vai trò quan trọng của vị thần này trong đời sống tâm linh của người Việt.
Cô Đôi Thượng Ngàn là ai?
Cô Đôi Thượng Ngàn là một trong những vị thần linh thiêng trong Đạo Mẫu Việt Nam, được thờ cúng rộng rãi tại các đền, phủ ở khu vực phía Bắc. Cô còn nổi bật qua những bài hát văn nổi tiếng mang tên “Cô Đôi Thượng Ngàn”. Theo truyền thuyết, Cô Đôi là con gái của Ngọc Hoàng Thượng Đế.
Với danh xưng Sơn Tinh Công Chúa, cô còn được gọi là Cô Đôi hay Cô Đôi Thượng. Trước khi giáng sinh xuống trần, cô được biết đến như là một trong những hầu cận của Tam Tòa Thánh Mẫu. Trong cõi trần, cô mang danh hiệu Đức Diệu Tín Thiền Sư hoặc Lê Mại Đại Vương, và có thể được gọi là Mẫu Đông Cuông hay Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn.
Cô Đôi Thượng Ngàn cai quản kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang và thực hiện việc ban phát lộc cho trần gian, đồng thời cũng có khả năng chấm đồng và bắt đồng. Trang phục của cô đặc trưng với áo xanh ngắn đến hông và quần đen hoặc quần hoa, đầu đội khăn voan hình đóa hoa hoặc khăn vấn, thường kèm theo hoa ở hai bên.
Cô được phong tặng danh hiệu Thượng Đẳng Thần bởi Nguyễn Hoằng Tông, tức Hoàng đế Khải Định. Các đền thờ cô có mặt ở nhiều địa phương, như Đền Thượng Bồng Lai tại Nho Quan, Ninh Bình, Đền Bồng Lai Thượng ở Hòa Bình, gần Đền Mẫu Đông Cuông tại Yên Bái, và Đền Cô Đôi ở Hậu Lộc, Thanh Hóa. Lễ hội tiệc của Cô Đôi thường được tổ chức vào ngày 06/01 Âm Lịch hàng năm.

Những giai thoại ít người biết về Cô Đôi Thượng Ngàn
Truyền thuyết về Cô Đôi Thượng Ngàn kể rằng, cô vốn là Sơn Tinh công chúa, con gái của Đế Thích trên Thiên Cung. Sau khi giáng sinh xuống vùng đất Ninh Bình, cô được nuôi dưỡng trong gia đình một quan lang thuộc dòng họ Hà, người cai quản vùng rừng núi Cúc Phương, Nho Quan. Từ nhỏ, Cô Đôi đã nổi bật với vẻ đẹp thanh thoát: làn da trắng ngần, mái tóc đen dài óng ả, khuôn mặt tròn đầy và thân hình thon thả.
Khi cô lên bốn tuổi, gia đình cô chuyển tới huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình. Ở đây, Cô Đôi được Mẫu Thượng Ngàn truyền dạy những phép thuật huyền bí để giúp đỡ cộng đồng. Trong thời gian sống trên trần gian, cô học được nhiều bí thuật và được giao phó nhiệm vụ truyền dạy ngôn ngữ cho những người dân vùng núi.
Sau khi trở về quê hương Ninh Bình, Cô Đôi thường xuyên cùng các tiên nữ khác hát múa vui vẻ trên dốc Sườn Bò. Cô cũng có lúc hóa thành thiếu nữ xinh đẹp, tham gia những cuộc thảo luận văn thơ với các danh sĩ, chứng tỏ cô không chỉ có sắc đẹp mà còn tài hoa.
Cô Đôi Thượng Ngàn là người cai quản kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang, chuyên ban phước cho những người có tấm lòng thiện lương, đồng thời trừng phạt những kẻ thiếu nợ và không trả đúng hạn.
Với danh tiếng vang xa, Cô Đôi thường xuyên xuống đồng và thu hút đông đảo đệ tử. Trong các lễ hội khai trương phủ, người ta thường dâng lễ vàng cây cho các vi tiên, trong đó có Cô Đôi, Cô Bơ, Cô Chín và Cô Bé. Cô Đôi thường là vị tiên đầu tiên xuất hiện để chứng lễ.
Khi xuống đồng, cô thường mặc áo lá xanh, hoặc áo đen với áo xanh ngắn đến hông, đầu đội khăn von hoặc khăn vấn tạo thành hình hoa. Cô cũng thường múa tay để mang lại tài lộc cho dân làng.
Đền thờ chính của Cô Đôi Thượng Ngàn tọa lạc tại thôn Bồng Lai, xã Văn Phương, Nho Quan, Ninh Bình, nằm trên con đường vào khu rừng quốc gia Cúc Phương.

Hầu giá Cô Đôi
Trong lễ khai đàn mở phủ, một trong những nghi thức quan trọng là dâng lễ vàng cây cho các tiên cô, bao gồm Cô Đôi, Cô Bơ, Cô Sáu, Cô Chín và Cô Bé. Trong số đó, Cô Đôi thường được xem là người ngự về đầu tiên, đảm nhận trách nhiệm mở khăn cho các cô khác và làm chứng cho buổi lễ.
Khi Cô Đôi ngự về, cô thường mặc áo lá xanh hoặc bộ đồ đen, áo xanh ngắn đến hông. Cô đội một chiếc khăn, có thể là khăn von hoặc khăn vấn, được tạo thành hình hoa. Tùy vào từng vùng, cô có thể được dâng lễ áo xanh và đội khăn đóng (khăn vành dây), cùng với dây thắt màu xanh. Hai bên của cô thường trang trí bằng hai đóa hoa. Khi cô xuống đồng, cô thường mở cuông và thực hiện các điệu múa mồi, múa tay để mang lại tài lộc cho bà con.
Đền thờ Cô Đôi Thượng Ngàn đặt ở đâu?
Bên cạnh thắc mắc Cô Đôi Thượng Ngàn là ai, nhiều người cũng tò mò về địa điểm thờ phụng Cô Đôi Thượng Ngàn. Được biết đền thờ của vị thần này xuất hiện ở nhiều nơi, nhưng hai ngôi đền quan trọng nhất liên quan đến sự tích sinh và hóa của Cô là Đền Thượng Bồng Lai tại Ninh Bình và Đền Bồng Lai Thượng ở Hòa Bình.
Đền Cô Đôi Thượng Ngàn tọa lạc tại thôn Bồng Lai, xã Văn Phương, huyện Nho Quan, Ninh Bình. Được xây dựng từ thời Trần và đã trải qua nhiều lần tu sửa, ngôi đền hiện nay có kiến trúc theo hình chữ Nhất, gồm ba gian mái phẳng và lợp ngói vảy. Đền còn được gọi là Miếu Thượng hay Đền thờ Mẫu Thượng Cô Đôi Bồng Lai. Truyền thuyết kể rằng gia đình Cô Đôi đã có công trong việc giúp Vua đánh bại quân Tống.
Trước tiền bái của đền là ban thờ Quan Giám Sát và Hội đồng Tứ Phủ, hai bên thờ Đức Thánh Trần Triều và Chúa Sơn Trang. Trong gian thượng bái, thờ Cô Bản Đền và Chúa Thượng Ngàn. Ngoài ra, đền còn thờ các tượng Cô Đôi Thượng Ngàn, Nàng Ân, Nàng Ái (hai hầu cận của Cô Đôi), Tam Tòa Thánh Mẫu, Chầu Quỳnh và Chầu Quế. Đền còn lưu giữ sắc phong Thượng Đẳng Thần do Vua Khải Định ban cho Cô Đôi Thượng Ngàn.
Đền Bồng Lai nằm trong hang Thiên Thai, khu vực núi Đầu Rồng, thị trấn Cao Phong, huyện Cao Phong, Hòa Bình. Đây là nơi dòng họ Hà di cư từ Nho Quan – Ninh Bình đến để sinh sống. Đền này có lịch sử lâu dài và đã được tu bổ vào năm 2013 – 2014. Truyền thuyết cho rằng đây cũng là nơi Cô Đôi Thượng Ngàn hóa. Đền Bồng Lai Cao Phong cũng giữ được hai sắc phong của các vị vua.
Ngoài ra, còn nhiều địa điểm thờ Cô Đôi Thượng Ngàn khác như Phủ Châu Sơn ở xã Phú Sơn, Nho Quan, Ninh Bình; Phủ Kim Đôi, xã Gia Lâm, huyện Nho Quan, Ninh Bình; Đình Mỹ Hạ ở Gia Thủy, Nho Quan; Đền thờ Cô Đôi gần Đền Đông Cuông, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, Yên Bái; Đền Đôi Cô ở phường Nông Tiến, thành phố Tuyên Quang; Đền Đôi Cô – Cầu Má tại Km15 quốc lộ 2A, xã Đạo Đức, huyện Vị Xuyên, Hà Giang; và Đền thờ Cô Đôi Thượng Ngàn ở Sa Pa.

Có thể bạn chưa biết: Shark Hùng Anh Là Ai? Chi Tiết Lai Lịch Về Vị Cá Mập Giàu Có
Cô Đôi Thượng Ngàn là ai hẳn chúng ta đã nắm được. Không chỉ là một vị thần đại diện cho sức mạnh của rừng núi mà còn đây còn là một biểu tượng của niềm tin và sự gắn bó với thiên nhiên của người Việt. Qua các truyền thuyết và tục thờ cúng, Cô Đôi mang đến những giá trị văn hóa và tâm linh sâu sắc, là cầu nối giữa con người với thần linh, gắn kết các thế hệ trong dòng chảy văn hóa Việt Nam.